MAKİNE MÜHENDİSLİĞİNDE SIKÇA KULLANILAN BAZI BİLİMSEL TERİMLERİN TÜRKÇE KARŞILIĞI

Yeryüzünün en eski ve en geniş coğrafya parçasında konuşulan Türkçemiz, gelişmiş ve zengin bir dildir. Aynı zamanda dil yapısı açısından kültür, bilim ve sanat dili olmaya en yatkın dildir. Bugünkü dillerin çoğu ortada yokken, hatta bugünkü bazı dillerin ataları sayılan diller bile ortada yokken Türkçe vardı. Türk Dil Kurumunun 1945’te çıkardığı birinci Sözlükte 20.000 civarında sözcük varken 1998’de çıkan Türkçe Sözlükte bu sayı 75.000’e çıkmıştır [1]. Bu kadar zengin bir dile sahipken birtakım zihniyetler ana dilimizin bilim dili olamayacağı şeklinde ilkel bir düşünceyle dilimizin başta İngilizce olmak üzere yabancı dillerin etkisi altında bozulmasına göz yummaktadır. 

Bu gerçekler ışığında, "her ev sahibinin kendi kapısının önünü temizlemesi" düsturundan yola çıkılarak bu çalışma hazırlanmıştır. Kendi çalışma alanımız olan Makine Mühendisliği ve özellikle Termodinamik, Akışkanlar Mekaniği ve Isı Transferi alanlarında kullanılan bazı terim, kavram ve isimlerin Türkçe karşılıklarını araştırarak, mühendislik eğitimine sosyal ve bilimsel yönden bir katkıda bulunmayı amaçladık. Ümidimiz, bu çalışmaların artarak devam ettirilmesidir. 

Anahtar Kelimeler: Türkçe terimler, makine mühendisliği, termodinamik, enerji.

1. GİRİŞ

Finlandiyalı bilim adamı G. Ramsted bir makalesinde: "Terim bulmakta güçlüğe rastlamıyoruz. Bizim Fin dilinde sözcük kökleri ve ekleri çoktur; fakat Türk dilindekiler kadar bol değildir. Türk dilinde bilimsel terimler yapmak daha kolay olurdu. Çünkü Türk dilinde sözcük hazinesi çok zengin olduğu gibi ekler aracılığı ile yeni sözcük yapmak bu dilin ruh ve yapısına uygundur" diyor. Ancak Ramsted’in bu önemli vurgulamalarının aksine, son yıllarda Türk bilim dünyasında bilim dilindeki İngilizce hákimiyeti hızla artmaktadır. Bunun yanı sıra birçok öğrenim kurumunun eğitim dilini İngilizceye dönüştürme çalışmaları özellikle son birkaç yılda çok daha fazla gündeme gelmektedir [2]. 

Bilim dilini, bilimden ve dilden ayrı düşünmek mümkün değildir. Bir bilim dili, her çağda, ait olduğu dilin genel durumundan etkilenmiştir. Çağımızda da bilim ve fen alanında ilerleme kaydetmeden, Türkçedeki genel bozulmayı düzeltmeden bilim dili alanındaki beklentilerimizi karşılamak mümkün olmaz; dolayısıyla bilim dili konusundaki yaklaşımımız, ancak bütüncül bir bilim ve kültür tasarısının parçası olduğunda anlamlı ve mümkün olur. Ne var ki, bilimin de dönemin dilinden bağımsız olmadığını göz ardı etmemek gerekir. Bilim de dáhil her tür duygu ve düşünce ifadesini dilde bulur, dolayısıyla gerçek bir düşünce etkinliği ancak yüksek olgunluğa erişen dillerle var olur [3].

Bir bilim dili, en genel anlamda bilim oluşturan veri ve bilgileri sözlü ve yazılı olarak başkalarına aktarmak üzere kullanılan dildir ve şu amaçlarla kullanılır: 

(a) Yeni bilimsel araştırmaların bulgularını dünyaya ilk kez açıklamak, 

(b)Yalnız belli bir ya da birkaç alandaki bilimsel araştırmaların bulgularını dünyaya ilk kez açıklamak, 

(c)Tüm bilim alanlarında, üniversite ve yüksek okul düzeyinde öğretim dili olarak kullanılmak. 

Bilim dilinin en önemli bileşenleri, terimlerdir: Terimler, genel olarak, sanatta ve bilim alanlarında (ve başka etkinliklerde) kavramların, nesne, olay ya da durumların karşılığı olan, kesin, tek, özel anlamlı sözcüklerdir [4]. 

Peki; 

- Neden önemlidir bilim dilinin Türkçe olması? 

- Hızla küreselleşen dünyada küresel bir dil kullanmanın neresi yanlıştır? 

Dil ile düşünce arasındaki ilişki çeşitli düşünürler ve bilim insanlarınca enine boyuna irdelenmiştir. "Ben ancak benim dilimle düşünebilirim". Bu şu demektir: düşünürken ve iletişim kurarken kullandığım dil beni oluşturur. Başkasının diliyle düşünmeye çalışmak, doğrudan doğruya o başkasının düşünce çerçevesini, düşünce altyapısını benimsemek anlamına gelir. Bağımsız düşünce, bağımsız dil olmadan olmaz. Bağımsız düşünce, bireyin kendi aklıyla doğruyu aramasıdır. Bireyin kendi kendini oluşturmasıdır. Elbette çevre koşullarınca, ekonomik koşullarca, fiziksel ve toplumsal koşullarca belirlenen çerçeve içinde yapacağı özgür seçimler, bireyin kendi kendini oluşturması anlamına gelir [5]. Dil, düşüncenin altyapısıdır. İnsan, bir dile sahip olmadan birey olamaz. Dili olmayan düşünemez, iletişim kuramaz. Dil, birey olmanın da koşuludur. Buradan şu noktaya geliyoruz: insan önce ve ancak anadilinde birey olur. Belirtmek belki de gereksiz, yabancı dil bilmek, yabancı dillerde elden geldiğince beceri ve birikim sahibi olmak insanın düşünce ve iletişim yeteneğini genişletir; ancak insan önce, ilk başta anadiliyle birey olarak var olur. Bunu şöyle de söyleyebiliriz: anadili, insanın birey olarak ilk var oluşunda içinde düşündüğü, iletişim kurduğu dildir. Bu tanım, ana babası Türk olan bir çocuğun Amerika da İngilizceyi anadili olarak benimsemesini de içermektedir. O çocuğun anadili artık İngilizcedir. Anadili, annenin konuştuğu dil değil, bireyin ilk var olduğu dildir. 

2. MÜHENDİSLİKTE SIK KULLANILAN UYDURMA TERİMLER

Türkçesi varken yabancı terimlerin kullanılmasına günümüzde çok sık rastlanıyor ve bu durum oldukça hızlı bir şekilde yayılıyor. Neden Türkçe karşılığını değil de yabancı olan kelimeyi kullanıyoruz? Yabancı dillere özenme, Osmanlı zamanında Farsçaya-Arapçaya, kısa bir süre önce Fransızcaya ve son 45Ğ50 yıllık zaman diliminde ise İngilizceye kaymıştır. Bunun sebebi olarak bilim dilinin İngilizce olması gösteriliyor. İngilizceyi ana dili olarak kullanan ülkelerin, özellikle de Amerikanın süper güç olması ve bilimsel çalışmaların öbeğinde olması buna gösterilen ikinci sebep. Fakat olaya dikkatli baktığımız zaman bilim dilinin İngilizce olmadığı, aksine İngilizce gibi bir dilin bilim için hiç uygun olmadığını görüyoruz. Hatta bugün birçok dil bilimci Türkçenin son-ek yapısı açısından bilime en uygun dil olduğunu savunuyor. 

Ceyhun Atıf Kansu’nun "Bir yabancı dille elde edilen bilgi anadile mal edilmedikçe, o dilin konuşulduğu ülkede gerçek bir ilerleme, bir kalkınma gerçekleştirilemez" sözünden yola çıkarak, kendi çalışma alanımız olan makine mühendisliği ve makine eğitimi alanlarında yazım kuralı veya anlam açısından yanlış kullanılmakta olan yabancı kökenli bazı terimlerin Türkçe karşılığını hatırlamak ve hatırlatmak ihtiyacı hissettik. Bu konuda Günerhan [6] makina (veya makine), ısı, sıcaklık, kolektör, optimum (optimizasyon, optimal) ve audit terimlerinin açıklamalarını, yanlış kullanımlarını ve olması gereken doğru kullanımlarını araştıran bir çalışma sunmuştur. 

Aşağıda günlük yaşamda sık sık karşılaştığımız ve kullanılmasını artık ayıp olarak gördüğümüz bazı sözcükler seçilmiştir. Makine Mühendisleri Odası Teknik Terimler sözlüğü [7], Fono Teknik Terimler Sözlüğü [8], TDK sözlüğü [9] kullanılarak, seçilen terimlerin İngilizcesi, dilimize uyarlanmış hali ve Türkçesi sunulmuştur. 

SONUÇ

Bir dildeki terimler bilim dallarının özel sözleridir. Terimi karşıladığı kavramın özel adı olarak kabul etmemiz gerekiyor. Nasıl ki hepimizin özel adı varsa terimleri de aynı şekilde kavramların özel adları olarak düşünmeliyiz. İlke olarak Türkçe terimlerin kullanılması benimsenmelidir. Bilim dallarında ortak terimler kullanılmalı, farklı terimler kullanıp karmaşaya yol açmamalıdır [10]. 

Ülkemizdeki bütün orta ve lise öğretim kurumları, üniversiteler, bilim kurulları, gönüllü kuruluşlar, araştırma merkezleri, meslek odaları, yazılım ve donanım kurumları ve mühendislik alanındaki üretici firmalar yabancı terimler konusunda yetkili Dil kurumlarıyla özellikle Türk Dil Kurumu ile iş birliği yapmalıdır. 

Yukarıda sunulan yabancı kökenli kelimelere bakıldığında dilimizi "yarı Tarzanca, yarı İngilizce" terimler topluluğu haline getirdiğimiz açıkça görülmektedir. Türkçemizi içine düşürdüğümüz bu kötü durumdan çıkarmak yine bu dilin kullanıcıları olan bizlere düşmektedir. Özet kısmında da belirttiğimiz gibi her bireyin kendi evinin önünü temizlemesiyle tüm sokakların temizleneceği mantığından yola çıkarak herkesi bu konuda duyarlı olmaya davet ediyoruz. Torunlarımızın da dedelerimizin konuştuğu dili konuşabilmesi için hepimize çok ciddi görevler düşmektedir. 

TABLO 1: Sık Kullanılan Bazı Terimlerin Türkçe Karşılığı 

Uydurulmuş haliİngilizcesiTürkçe karşılığı ve açıklaması

Abrasif Abrasive Aşındırıcı 

Absorber Absorber Emici 

Absorbsiyon Absorption Emme

Aerodinamik Aerodynamic Hava Hareketi

Ambiyans AmbientOrtam, çevre

AnkastreAncestry Bir ucu sabit kiriş, gömme

Audit Audit Etüt, ön çalışma, inceleme, araştırma 

BarBar Çubuk

Boyler BoilerKaynatıcı

Dansite Density Yoğunluk 

Difüzör Diffuser Yayıcı 

Distribütör Distributor Dağıtıcı 

Diverjans DivergentIraksak

Ekonomayzer EkonomizerTasarruf amaçlı aygıt (atık gazların çıkış yoluna yerleştirilmiş tüp serisi ekonomizer olarak adlandırılır) 

Emisyon EmissionYayılım

EşanjörExchanger Değiştirici 

Evoparatör Evaporator Buharlaştırıcı

Ampirik EmpiricDeneye dayalı

FenomenPhenomena Olay, hadise

FiltreFilter Süzgeç 

FonksiyonFunctionİşlev, görev

FormatFormat Biçim 

Fuyloyl Fuel OilYakıt Yağ

İmpuls Impulse İtme, itiş, itici güç

İnfrared Infrared Kızılötesi 

İzolasyonIsolation /insulation Yalıtım

Kavitasyon, kavite Cavitations Oyma

cavityOyuk

Kolektör CollectorToplayıcı

Kompres CompressSıkıştırma 

Kondenser Condenser Yoğuşturucu 

KondüksiyonConduction İletme, iletim

KonfigürasyonConfigurationYapılandırma, Düzenleme

KonkavConcaveDışbükey

KonnekşınConnection Bağlantı

KonveksConvexİçbükey

KonveksiyonConvection Taşınım 

Konvertör ConverterDönüştürücü

Konverjans Convergent Yakınsak 

Korelásyon CorrelationKarşılıklı İlişki / Bağlılaşım 

KorozyonCorrosion Kimyasal aşınma (kimyasal reaksiyon sonucu metalin aşınması)

Lokal Local Yerel

Masif Massive Kaplama ya da doldurma olmayan

Nozul NozzleLüle, meme

Uydurulmuş haliİngilizcesiTürkçe karşılığı ve açıklaması

Osilasyon OscillationSalınım 

Optimal Optimal En uygun 

Optimizasyon Optimization En uygun duruma getirme

OptimumOptimum Uygun değer

PermeabilitePermeabilityGeçirgenlik

PetrolPetrolNeft

PresPressBaskı yapma, Sıkıştırma

Prefabrikasyon Pre-fabricationÖn yapım, ön üretim 

Porozite Porosity Gözeneklilik 

PozisyonPosition Durum, Konum

RadyasyonRadiation Işınım

Rijit Rigid Sert, katı, eğilmez, bükülmez. Oynak ya da esnek olmayan

Sensör Sensor Duyarga (ısı, ışık, ses, basınç, hareket, akış gibi fiziksel uyarılara tepki veren ve ona karşılık elektrik sinyali üreten aygıt)

Simulasyon Simulation Benzetim, modelleme

Sirkülásyon Circulation Devir daim 

SlidingSlidingKayar, kaymalı 

Slot Slot Yarık

Stagnasyon Stagnation Durma, Durgunluk

TermalThermalIsıl 

Termistör Thermistor Sıcaklık ölçer (sıcaklık fonksiyonlu elektrik direnç değişmesini 

gösteren yarıiletken alet)

Termukupol ThermocoupleIsıl çift (birbirinden ayrı iki metal kullanarak üretilmiş sıcaklık ölçer) 

Transformasyon TransformDönüşüm

Üniform Uniform Tek biçim, homojen, eş dağılmış

VakumVacuumBoşluk

Vibrasyon Vibration Titreşim 

Viskozite Viscosity Kıvamlılık (bir akışkanın akmaya karşı gösterdiği direnç)

Vorteks Vortex Girdap 

 KAYNAKLAR

1.Akalın Ş.H., "Türkçenin Sorunları", TDTKB Raporu, 2007.

2. Kul M, "Yeniden Tevhid-i Tedrisat!" Aydınlanma 1923, 36, 23-7, 2001.

3.Korkmaz Z, "Cumhuriyet Döneminde Türk Dili", Ankara Ü.D.T.C.F. Yayınları, Ankara, 42, 1974.

4.Şahinoğlu-Pelin S, Örs Y, "Kavramlar, Terimler ve Tıp Eğitimi" Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 53, 145-8, 2000.

5. Bilgin S., "Yabancı Dilde Eğitim ve Bilim Dili Türkçe", Ankara Japon Vakfında Yapılan Konuşma Metni, 2001.

6. Günerhan, H., "Mühendislikte Kullanılan Bazı Terimler Üzerine Bir Araştırma", Termodinamik Dergisi, 111, 58-59, 2001.

7.Teknik Terimler Sözlüğü, Makine Mühendisleri Odası, Yayın no: MMO/2004/362, 2004.

8. İngilizce-Türkçe Teknik Terimler Sözlüğü, Fono Yayınları Sözlük Dizisi, 1993. 

9. www.tdk.gov.tr ve http://scooby.cc.yildiz.edu.tr/sozluk/ (23/03/2007 tarihli güncelleme ile)

10.Akalın Ş.H., "Türkçenin Teknik Terim Zenginliği", Türk Dili Dergisi, 624, 767-778, 2003.

Nevin ÇELİK /Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

İrfan KURTBAŞ /Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Makine Eğitimi Bölümü