Doğalgaz ve Tesisatı ile ilgili Onemli Bilgiler

Soru-1: Dogalgaz, renksiz ve kokusuz bir gaz türüdür. Bunun için, küçük miktarda olusacak kaçaklarin bile kolay fark edilmesi amaci ile özel kimyasal maddeler katilarak kokulandirilir. Bu kimyasal maddeler ve özellikleri nelerdir? 1000 m3 gaz için ne kadar katilmalidir?

  Cevap: Sirketimizde, kokulandirma amaçli kullanilan kimyasal maddeler Tetrahydrothiophene (THT) ve Tertiobutylmercaptane (TBM) dir. %70 THT ve %30 TBM karistirilarak kullanilmaktadir. TSE verilerine göre yapilan hesaplama sonucu, en az 7,05 mg./m3 oraninda kullanilmasi gerektiginden, 1000 m3 için 7,05 gr ölçüsünde tüketilmelidir. Koku maddesi algilama sensörlü PAC 3S tipi ölçüm cihazlari kullanilip seçilmis degiþik noktalardan ölçümler alinarak sebeke genelinde bu standardin yakalanmasi kontrol edilmelidir. Ölçüm sirasinda cihazlarin ekraninda PPM (milyonda) cinsinden degerler izlenir. Bu PPM degerleri uygun tablolar kullanilarak mg/m3 cinsine çevrilerek ifade edilmelidir. Koku maddesi kullaniminin üst siniri ise 30 mg/m3 olarak alinmalidir. Kokulandirma, Anadolu yakasinda Kartal Sebeke sefligi personeli tarafindan Dolayoba BOTAs tesislerinde, Avrupa yakasinda ise Avcilar Sebeke sefligi personeli tarafindan, Esenyurt BOTAs tesislerinde yapilir. BOTAs tesisleri sinirlarinda bulunan kokulandirma ünitelerinin isletim sorumlulugu IGDAS personeline aittir. Kokulandirma maddelerinde aranan özellikler ; -Baska bir koku ile karismayacak türde olmali, -Kötü bir koku olmali ve insanlari rahatsiz etmeli, -Kuvvetli bir koku olmali ve az miktarlarda bile hissedilebilmeli, -Kimyasal olarak stabil olmali, gaz ve toprakla reaksiyona girmemeli, havada tam yanmali, yanma ardindan zehirli etkisi az olmali, -Korozif olmamali, -Buharlasma özelligi olmali, yanmanin ardindan hizla buharlasarak uçmali, -Basinç düsmesi sirasinda ve isi alis verislerinde yogusmamali, donma noktasi düsük olmali, -Kolay uygulanmali ve ucuz olmalidir.

 Soru-2: Dogalgaz'in bilesiminin büyük bölümünü ''metan'' gazi olusturur. Dogalgaz bünyesinde rastlanan diger gazlar nelerdir?

  Cevap: Metan disinda, az miktarlarda etan (C₂H₆), propan (C₃H₈), bütan (C₄H₁₀) gibi diger hidrokarbonlar bulunur. Ayrica, azot (N₂), oksijen (O₂), karbondioksit (CO₂), hidrojen sülfür (H₂S) ve bazen de helyum (He) gazlarina da az miktarlarda rastlanir.

Soru-3: Dogalgaz için, yanma ve patlama sinirlarina iliskin karisim oranlari nedir?

Cevap: Yanma ve patlama sinirlarindan söz edildiginde dogalgaz içerisinde büyük oranda bulunan METAN gazi esas alinarak cevap verilir. Metan için patlama sinirlari, % 5-15 gaz/hava karisimidir. Bu sinirlarin alt ve üst degerlerinde yanma ve patlama gerçeklesmez. Ancak, kapali ortamlarda tek noktadan yapilan ölçüm sonucu karar vermek yanlistir. Ayni mekan içerisinde, farkli noktalarda hava/gaz karisim oranlari degisiklik gösterebilir. Havadan hafif olmasi ve molekül yapisi sayesinde hava içerisinde difüzyon yapabilmesi nedeni ile farkli noktalarda farkli ölçüm degerlerine rastlanabilir. Homojen olmayan gaz birikmelerine karsi dogru sonucu yakalamak için bir kaç farkli noktadan ölçüm alinarak yorumlanmalidir.

Her ne kadar metan gazi patlama sinirlari % 5-15 gaz/hava karisimi seklinde ifade edilse de dogalgaz içerisinde bulunan yanici ve patlayici gazlarin oranlarinin degismesi durumunda patlama limitleri de degisiklik gösterir. Metan oraninin azalmasi ile propan ve etan oraninin artmasi durumunda gazda % 5 olarak ifade edilen alt patlama limiti bu degerin altina düsmeye baslayacaktir. Bu nedenle, kapali bir mekanda LEL % 40 yani gazda % 2 degerine ulasildiginda bina bosaltilir.

Soru-4: 1 m³ dogalgaz'in yanmasi için kaç m³ hava gereklidir? Yanma sonucu açiga çikan gazlar nelerdir?

  Cevap: 1m³ dogalgaz, 10 m³ hava ile karisarak yanar. Yanma sonucu, 1m³ karbondioksit (CO₂), 2m³ su buhari (H₂

O) ve 8m³ azot (N₂) açiga çikar. Yanma sirasinda fazla miktarda hava ihtiyaci oldugundan, saglikli ve güvenli bir yanma için gaz cihazlarinin bulundugu ortamlarda uygun havalandirma menfez ve düzeneklerinin yapilmis olmasi gereklidir. Havalandirma kosullari uygun olmayan mekanlar, bogulma ve CO zehirlenmeleri gibi canlilara zarar verebilecek problemlere neden olabilirler. Ayrica, verimsiz yanma sonucu hava kirliligi olustururken gereksiz gaz tüketimine de yol açarlar.

Soru-5: LNG terminali sözcükleri sizin için ne anlam tasiyor?

Cevap: Dogalgaz genel olarak boru hatlari yardimi ile tasinarak kullanilir. Ancak özel durumlarda, LNG '' Liquified Natural Gas'' (Sivilastirilmis Dogalgaz) olarak tasinmasi ve depolanmasi mümkündür.

Dogalgaz atmosferik sartlarda -163

^oC'nin altinda sogutuldugu zaman sivilasmakta, hacmi 600 kat daha küçüldügü için özel olarak imal edilmis gemilerle kolaylikla tasinabilmekte ve depolanabilmektedir. Bu teknik ile çalisan ve BOTAS tarafindan isletilen Marmara Ereglisi LNG terminali faaliyettedir. Izmir Aliaga için planlanan terminal de yapim asamasindadir.

Ayrica, gaz halde depolama islemi de yayginlasan bir yöntemdir. Uygun jeo-mekanik kosullarin bulundugu yer alti ortamlarinda depolanabilen dogalgaz, acil durumlarda tüketime sunularak bir kaç milyar m³'lük gaz ihtiyacini karsilayabilir. Yer alti depolama sisteminde agirlikli olarak tuz yataklarinin olustugu formasyonlar ve geçirimsiz bosluklar tercih edilmektedir.

Soru-6: Sanayi tipi sayaçlarda Standard m³ gaz geçisi nedir?

  Cevap: Büyük tüketimli sayaçlar araciligi ile gaz ölçümü yapilirken, degisen sicaklik ve basinca bagli olarak gerçek degerler de degisir. Sayaçtan okunan isaret ayni olmasina ragmen yaz-kis kosullarinda gerçek gaz miktari farkldir. Ölçümlerin ayni sicaklik ve basinç bazina oturtulmasi durumunda dogru sonuçlara ulasilir.

 Ayni basinç ve sicaklik degerine çevirme islemini korrektör (hacim duzeltici dogrultucu) üniteler yapar. Bu islemler sonucu standart sartlar saglanmis olur. Dogalgaz için standart sartlar 15 ^oC ve 1013 mbar da kuru gaz demektir. Bu deðerler Standard m³ ( Sm³ ) olarak ifade edilir.

Soru-7: ''U'' manometreye bagli hata olusmamasi için nelere dikkat edilmelidir?

  Cevap: Su seviyesinin ''0'' çizgisine kadar dolu olmasi, manometrenin metal basliklari ile su haznesini olusturan seffaf hortumun baglanti noktalarinda kaçak olmamasi, kullanilan esnek hortumun saglam ve sizdirmaz olmasi, manometre üzerinde okuma problemi olusturacak kadar fazla karalama olmamasi gerekir.

Soru-8: Yüksek basinçli, kontrolsüz gaz çikisinin oldugu bölgede hangi çevre faktörlerine dikkat edilmelidir?

  Cevap: Dikkat edilecek çevre faktörleri;

a) Park halindeki tasitlar çalistirilmadan uzaklastirilmali, is makinalari, elektrikli ve patlar motorlu araçlar durdurulmalidir,

b)Telsiz,mobil,telefon,tasinabilir,radyolar kullanilmamalidir,

c)Tasinabilir trafik isiklari ve uyari lambalari, trafik sinyalizasyon isaretleri çaliþtirilmamali,

d)Sokak lambalari yaniyorsa söndürülmemeli, sönük ise yakilmamali, fotosel prensipli olanlar incelenmelidir,

e) Telefon kulübeleri kullanilmamali,

f)Demiryolu ve rayli sistem durdurulmalidir

g)Yayalarin kibrit, çakmak, sigara, pipo vb. maddeler kullanarak kaçak olan bölgelere girmeleri engellenmelidir.

Soru-9: Çalisan bir sebekede, basinç düsmesine neden olabilecek faktörleri yaziniz.

  Cevap: Boru çaplarinin tasiyabilecegi debi miktarinin üzerinde gerçeklesen gaz çekisleri ve buna bagli olusarak limitleri asan gaz hizi. Kapasite dikkate alinmadan yapilan boru çapi ve debi hesaplari. Ani kesit daralmalari. Bransman için seçilen fitting tiplerinin gaz geçis yollarinin dar seçilmesi. Boru hattinin kirliligi (su, çamur, toz, yabanci malzemeler). Asiri kaynak memeleri. Boru hatti uzunlugu, boru çaplari ve gaz besleme basinci ile gaz yogunlugu.

Soru-10: B25 Servis regülatörlerinin kapasiteleri, imalatçi verilerine göre yaklasik 25 m³/h dir. Ancak 30-35 m³/h debi gerektiren projelerde bile bu regülatörlerin kullanilmasinin nedeni nedir?

  Cevap: Iç tesisat projelerinde, bir bina için gereken debi hesaplanirken önce binanin toplam isi kaybi bulunur. Bulunan rakam Dogalgaz alt isil degeri olan 8250 Kcal/h x 0.9 (verim) = 7450 degerine bölünerek gereken debi hesaplanir.120.000 Kcal/h isi kaybi olan bir bina için 120.000 / 7450 = 16 m³/h dir.

BOTAS tarafindan isletilen Marmara Ereglisi'ndeki L.N.G. terminaline deniz tasimaciligi ile getirilen Cezayir gazinin kalorifik degeri yüksek oldugu için ortalama alinarak alt isil deger 9000-9400 kcal/h olarak alinmaktadir.

Buna bagli olarak 120.000 / 9400 = 12.7 m³/h olarak hesaplanabilir. Bu durum 30 m³/h kapasite gerektiren ve hesaplari 8250 Kcal/h üzerinden yapilan bir tesisatin, gerçekte 9400 Kcal/h alt isil degerden 26 m³/h gaz kullanmasini saglamaktadir. Sonuç olarak B25 tipi bir regülatörü 30 m³/h kapasiteli bir binada kullanilmasi mümkündür.

Soru-11: Gaz Train elemanlarindan ''min. hava presostadi'' nin (basinç anahtari) sistemdeki görevi nedir?

  Cevap: Üflemeli tip brülörlerde uygun hava/gaz karisiminin saglanarak, optimal yanma kosullarinin olusturulmasi esastir. Kazan içerisine üflenen hava, gaz ile karisarak uygun yanmayi saglarken, kazan içerisinde ''mbar'' mertebesinde basinç olusmasina neden olur. Minimum hava prosestadi, kazan içerisinde olusan basinci sürekli olarak algilamak durumundadir. Basinç degerinde düsme olursa fan motoru, fan, hava klapeleri gibi ünitelerde problem olusmus demektir ve kazan içerisinde gereken gaz/hava karisimi uygun olarak saglanamaz, risk olusur. Bu problemi ortadan kaldirmak için hava prosestadi, kontrol kutusuna sinyal göndererek sistemin bloke edilmesini saglar.

Soru-12: Bölge Regülatör istasyonlarinin Diferansiyel Manometrelerinde, farkli renkte iki adet ibre vardir. Bu ibrelerin özelligi nedir?

  Cevap: Diferansiyel manometreler, istasyonlarin filtre kovanlarina giren gaz basinci ile çikan gaz basinci arasinda olusan farki anolog olarak gösterirler. Filtrede direnç olusturarak basinç kaybina neden olacak kadar kirlilik varsa, giriþ ile çikis basinçlari arasinda olusan fark diferansiyel manometreden izlenir. Ancak, filtre ne kadar tikali olursa olsun manometrede basinç kaybi olusabilmesi için istasyonun çalisir halde olmasi, gaz geçisinin bulunmasi gerekir. Gaz çekisi sirasinda olusan fark diferansiyel manometrelerin siyah renkli ibrelerinden izlenir. Bu ibreler basinç farkinin artmasina bagli olarak yükselirken, beraberinde kirmizi renkli ibreyi de iterek hareket ettirir. Istasyondan geçen gaz miktari azaldiginda filtrede olusan direnç ve basinç kaybi azalir. Bu durum siyah ibrenin sifira dogru gerilemesine neden olurken kirmizi ibre son ulastigi noktada kalarak yapilacak kontrol sirasinda filtrede olusmus kirliligin izlenmesini saglar.

Soru-13: Kombi ya da benzeri cihazlar bagli bir daire içi tesisatta, cihaz vanalari açik konumda iken yapilacak sizdirmazlik testi basinç degeri ne olmalidir, neden?

  Cevap: Cihaz vanalari açik konumda iken uygulanacak basinç degeri 60 mbar' i geçmemelidir. Bazi Kombine cihaz tiplerine 60 mbar üzerinde basinç uygulandiginda membran problemleri olusmaktadir. Bu nedenle, cihaz vanalari kapali konumda tesisat test edilmeli, cihazlarin da testleri söz konusu oldugunda basinç 60 mbar altina düsürülerek islem yapilmalidir.

Soru-14: 32 m³/h debi gerektiren ve 300 mbar da çalistirilan bir isi merkezi için en uygun sayaç tipi nedir?

  Cevap: G-16 tip körüklü sayacin max. kapasitesi 25 m³/h dir. Ancak, bu deger 21 mbar gaz basinci için geçerlidir. 300 mbar basinçta gaz geçecek bir sayaçta ise ;

(1+ 0,3 bar) x 25 m³/h = 32.5 m³/h oldugu için G-16 tip körüklü sayaç yeterlidir.

Soru-15: SCADA sistemine baglanmis bir Bölge Regülatöründe, hangi noktalarda ölçme ve algilama elemanlari vardir?

  Cevap-15: Giris basinci, 1. hat diferansiyel manometre, 1. ve 2. hatlarin slum-shut mekanizmalari, kabin içi gaz kaçagi, çikis basinci, çikis gazi sicakligi ve gaz sayaci kontrol noktalari ile regülatör kapisi ve RTU kapagi switch'leri mevcuttur.

Soru-16: Her biri 120 m² alana sahip, 17 daireden olusan bir bina merkezi sistemde gaz kullanacaktir. Sistem 300 mbar'a göre dizayn edilmis ve yalnizca isinma amaçlidir. Bu özelliklere göre kutu, regülatör ve sayaç seçimini yapiniz.

  Cevap:

120 m² x 17 daire = 2040 m²

2040 m^{2 *} 2.75 m daire yüksekligi = 5610 m³

1m³ hacim için 40 Kcal/h isi kaybi kabul edilerek ;

5610 m³ x 40 Kcal/h = 224400 Kcal/h bulunur.

224400 / 7450 Kcal/h = 30 m³/h debi gereklidir.

Sistem 300 mbar da çalistirilacagi için

30 / 1.3 = 23 m³/h sayaçtan izlenecek degerdir.

G-16 tip körüklü sayaç 300 mbar basinçta, 32 m³ gaz geçirebildigi için G-16 tip sayaç, S 200 kutu ve BCH 30 regülatör seçilebilir. Gaz basinci 21 mbar olsaydi, G-25 seçmek gerekecekti.

Soru-17: Asonex Z tipi regülatörün min., max. ve çalisma basinç degerleri nedir?

  Cevap: Servis kutusu ile birlikte 12 B olarak da isimlendirilen Asonex Z için ;

Çalisma basinci : 300 mbar.

Maksimum limit degeri : 460 mbar.

Minimum limit degeri : 180 mbar. olarak seçilmelidir.

Soru-18: Bir vana odasi, vana grubunun 3 temel fonksiyonunu yaziniz.

  Cevap: Bir Vana odasi vana gurubu, boru hattini gaz ile doldurmaya, boru hattindan gaz bosaltmaya ve gaz akisini kontrol altinda tutmaya yarar. Ayrica, iki blöflü vana odalarinda blöfler arasi esnek boru ile köprü olusturularak gaz akisi olusturulabilir. Operasyonlar sirasinda emis yapilarak vakum olusturulabilecegi gibi, hava basilarak üfleme de yapilabilir.

Soru-19: 9 lt. hacimli ve 200 bar basinçli bir solunum cihazinin, normal nefes alma kosullarinda efektif kullanim süresi nedir?

  Cevap:

Kabul edilebilen çalisma süresi = Efektif süre - yedek süreEfektif süre = Hava kapasitesi / Teorik hava tüketimi

Teorik hava tüketimi = 40 lt./dk. (Normal nefes kosullarýnda)

Hava kapasitesi = Çalisma basinci x tüp kapasitesi x basinç faktörü

Basınç faktörü = 0 - 200 bar için = 1                             = 200 - 310 bar için = 0.9

Buna göre ;

Hava kapasitesi = 200 bar x 9 lt. = 1800 lt.Efektif süre = 1800 / 40 = 45 dakika

Kabul edilebilen çalisma süresi = 45 - 10 = 35 dk. olarak hesaplanir.

Soru-20: 12 kg. kapasiteli kuru kimyasal tip yangýn söndürme cihazinin mandalina tam olarak basildiginda, kullanim süresi ne kadardir?

  Cevap: Itici gaz basinç ve miktari ile kuru kimyasal miktari ve özelliklerine, tüp markasina bagli olarak degisiklik gösterse de yaklasik 10 sn. de mandala tam basildiginda tozu püskürtülebilir.

Ancak, hizli bosalma sonucu kimyasal tozun % 70-80 kadarini bosaltmaktadir. Bu nedenle 6 kg. lik tüplerin kullanilmasi daha verimlidir denilebilir.

Soru-21: Her hangi bir bölge ya da müsteri regülatörünün 1. hat filtresini degistirmek istiyoruz. Yapilmasi gereken islemlerden temel adimlari olusturanlari sirali olarak yazar misiniz?

Cevap:

1. Filtre degistirmek için gerekli donanima sahip bir araç kullanilir.

2. Kabin kapali konumda gaz kaçak kontrolü yapilir.

3. Gerekli emniyet önlemleri alinarak kapak açilir. (çevre emniyeti, kisisel emniyet malzemeleri kullanan personel gibi)

4. 2. hat gösterge degerleri kontrol edildikten sonra, 1. hat devre disi birakilir.

5. 2. hattin devreye girdiginden emin olunarak 1. hat izole edilir. Giris ve çikis vanalari kapatilir. Sinyal hatti varsa kisa ve uzun sinyallerde gerekli islemler yapilir.

6. 1. hattin kapatilan vanalari arasinda kalan gaz uygun malzeme kullanilarak tahliye edilir.

7. Iç kaçak kontrolü yapilarak filtre flansi sökülür, yeni filtre takilir ve flanslar SIKILIR.

8. Prosedüre göre gaz verme islemine geçilir. Yüksek çekisli regülatörlerde, gaz verilirken sistemin 1. hat basincina ulasmasi islemi kontrollü olarak yapilmalidir.

Soru-22: Çikiþ basinci 800 mbar olan bir müsteri istasyonu sayacinda ilk okuma degeri ''21544,8'' dir. 60 sn. sonra yapilan ikinci okuma degeri ise ''21552,3'' olmustur. Bu degerlere göre, ölçüm yapildigi anda ki saatlik gaz çekisi nedir?

  Cevap: Ikinci okuma degerinden ilk okuma degeri çikartilir. Fark, 1 dk. lik gaz geçisidir.

21552.3 -21544.8 = 07.5 m³/60 sn.

Saatlik deger için 60 dk. ile çarpilir.

7.5 * 60 = 450 m³/h bulunur.

Sayaçtan geçen gaz basinci 800 mbar oldugu için Mutlak basinç + gaz basinci = 1 + 0,8 = 1.8

Düzeltme faktörü ile saatlik çekis çarpilarak normal m³ olarak sonuç bulunur.

1.8 * 450 m³/h = 810 m³/h

Not : Yan yana ve ayný çikis hattini besleyecek sekilde çalistirilan regülatörlerde, regülatörlerden birinin 1. hatti devreden çikartilacagi zaman 2. hat basinci, 1. hat basincina yükseltilmelidir. Aksi takdirde, sistemin tüm yükü diger regülatöre yüklenecek ve sorun yasanacaktir.

Soru-23: 1/500 ölçekli bir haritada ''3,5'' cm. olarak ölçülebilen bir uzunluk, 1/1 ölçekte kaç cm. ye karsilik gelmektedir?

  Cevap: 1/500 ölçek, 1cm.lik uzunlugun 500 cm. ölçülmesi gerektigini anlatir. Buna göre 3.5 cm. 17.5 m. ya da 1750 cm. anlamina gelir.

Soru-24: Gaz Train elemanlarindan, "min. gaz basinç presostadi" nin temel görevi nedir?

  Cevap: Bir kazan sisteminde uygun yanma kosullarinin saglanmasi için, hava/gaz karisiminin olmasi gereken oranlarda saglanmasi ve hava ile gazin ideal basinçlarda kazan içersine üflenmesi gereklidir. Gaz basincinin belirli bir degerin altina düsmesi durumunda, uygun yanma kosullari saglanamayacagi gibi alev kopmasi ya da alevin türbülatöre kaçmasi seklinde tehlikeli sonuçlar dogabilir. Bu durumlarda sistem, termostat da ayarlanan sicaklik degerine ulasamayacagi için brülör sürekli yükte kalacaktir ya da alev kopmasi olusursa sistem arizaya geçecektir.

Soru-25: Flare nedir, nerelerde kullanilir?

  Cevap: Flare ; Çelik ve PE hatlarin havadan arindirilmasi ya da gazdan arindirilmasi islemlerinde kullanilan, hava/gaz akisini kontrol edebilecek, metan tesbit cihazlari ile ölçüm yapmaya olanak taniyabilecek vana sistemleri olan, topraklama tesisatlari bulunan, kullanim amaçlari ve alanlarina bagli olarak degisik çaplarda imal edilmis aparatlardir.

Vana odalarindan gaz bosaltilmasi, çelik ve PE hatlarin havadan arindirilmasi, istasyonlarin devreye alinmasi, iç tesisatlarin % 100 gaz ya da hava ile doldurulmasi, servis hatlarinin temizlenmesi gibi farkli islemlerde emniyetli çalisilmasi için topraklama yapilmis flare kullanilmasi sarttir.

Soru-26: Asagidaki verilerden dogru olanlar hangileridir?

a) Frialen marka Æ 20 mm. manson bar-code'u ile Innogaz marka Æ 20 mm. manson kaynagi yapilabilir.

b) Innogaz Æ 110/63 Saddle Tee delme aparati (altiköse) 27 mm., George Fischer Æ 63/63 Saddle Tee delme aparati (altiköse) 17 mm. ölçülerindedir.

c) Innogaz PE fitting kaynagi 55 Volt AC ile yapilabilir.

d) George Fischer MSA 3000 SL Kontrol-box ile yapilan islemlerin tek-tek ve/veya topluca çiktilari bir printer yardimi ile yazdirilip arsivlenebilir.

e) Kullandigimiz fitting tiplerinin soket pin'leri 4,0 mm. dir.

f) Kaynak isleminden sonra, bir fitting üzerindeki indikatör noktalari tam olarak tasmasa bile, eger füzyon süresi yeterli ise kaynak dogru kabul edilir.

g) Gazli hatta, PE Tee kaynagi için islem yaparken, boruyu kestikten sonra, statik elektrik nedeni ile topraklama yapmak sarttir.

  Cevap:

a) Yanlistir. Farklý markalarýn fittingleri, çaplari ayni bile olsa farkli bar-code ile kullanilamaz. Farkli fittinglerin füzyon voltajlari ile süreleri farkli olabilir. Bazi kontrol kutulari fitting direncine göre bu hataya izin vermeyecek sekilde tasarlanmislardir. Örneðin ; Æ 20 mm. Innogaz manson 25 sn. süre ile 39,5 V gerilim altinda kalirken, Frialen marka ve ayni çapta fitting için 24 V ve 27 sn. gereklidir.

b) Verilen ölçüler dogrudur. Ayrica, Innogaz servis saddle tee'leri 10 mm.(altiköse), Frialen servis saddle tee'leri ise 17 mm. (altiköse) ile delinmektedir.

c) Yanlistir. 55 V AC ile kaynak yapan kontrol kutulari vardir, fakat Innogaz PE fitting kaynaklari için gereken gerilim 39.5 V olarak belirlenmistir.

d) Dogrudur. Bu kontrol kutularinda hafiza kartlari yardimi ile fitting ve islem özellikleri kaydedilmektedir.

Yapilan kaynak islemine numara verildiginde, tek ya da kayitlarin tamamini çikti olarak almak mümkündür.

e) Dogrudur. Innogaz, George Fischer ve Frialen marka fittingler 4.0 mm. soket pinlerine sahiptir. Uponor marka fittingler 4.8 mm. oldugu için kaynak sirasinda adaptör soket kullanilir.

f) Yanlistir. Uygun kosullarda ve tam olarak gerçeklesen füzyon sonucu her iki indikatör de tam ve esit olarak tasmalidir. Bir tarafin tam olarak ya da hiç tasmamasi o taraftaki füzyon sonucu eriyen PE nin boru içine ve/veya disina akmasi anlamina gelir.

g) Yanlistir. Gazli hatta çalisirken topraklama yapmak sarttýr. Ancak, bu islem boru kesilmeden önce yapilmalidir.

 Soru-27: Bir gaz yakici cihazdan çikan gaz/hava karisiminin alev rengi gözlendiginde asagidaki sonuçlardan hangisi doðrudur?

a) Sari alev : Hava fazla, Kirmizi alev : Hava az.

b) Sari alev : Hava az, Kirmizi alev : Hava fazla.

c) Sari alev : Hava fazla, Kirmizi alev : Gaz kirli.

  Cevap: ''b'' seçenegi dogrudur. Hava oraninin az olmasi sari renkli alev, fazla olmasý ise kirmizi renkli alev olusumuna neden olur. Gaz kirliligine bagli olarak kivilcim seklinde alev parlamalarina rastlanabilir. Sabit oranli hava beslemesi sirasinda gaz debisinde olusacak dalgalanmalar da alev rengine etki edebilir.

Soru-28: Yüksek yogunluklu Polietilen borularin, ayni amaç için kullanilan Çelik borularla karsilastirildiginda üstünlükleri nelerdir?

Cevap: PE borularin avantajlari ;

a) Büyük uzunluklarda, depolama, tasima ve bir kerede metrelerce boruyu serme kolayligi,

b) Kisa zamanda Elektro füzyon teknigi ile borulari birlestirme ve/veya bransman alma kolayligi,

c)Esnekligi nedeniyle gerilmelere ve yeralti hareketlerine mukavemet özelligi,

d) Bükülgenligi sayesinde transe kivrimlarina kolayca uyum saglama özelligi. Korozyona karsi mukavemeti Yalitkanlik özelligi, gibidir.

Soru-29: Istanbul Dogalgaz Projesinde kulanilan Servis kutusu ve Servis regülatörü tipleri nelerdir?

  Cevap: Servis Kutulari ;

a) Duvar tipi S - 200 ve S - 300

b) Gömülü tip CES - 200 olmak üzere 3 tiptir.

Ancak, özel durumlarda asma tip kutular da az miktarda kullanilmistir.

Servis Regülatörleri ;

21 mbar da : B 25 - B 50 - B75 ve B 100

300 mbar da ; BCH 30 - BCH 60 - BCH 90 - BCH 120 ve B 12 Regülatörleridir.

Soru-30: Bölge Regülatör istasyonlari çikisinda imal edilen ve "P.O." hatlari olarak isimlendirilen Çelik borularin temel görevi nedir?

  Cevap: Bölge regülatörlerine 20 bar basinçta giris yapan gaz regüle edildikten sonra 4 bar'a düser . Bu basinç kaybi sirasinda gaz, sicaklik kaybeder ve hiz kazanir. Islem sonucunda olusan türbülans akisi, laminer akiþa dönüstürmek ve gaz sicakliginin dengelenmesini saglamak için, min. 25 m. uzunlugunda çelik boru çikislari tercih edilir.

Soru-31: Bölge Regülatör istasyonlarinda bulunan Relief (Tahliye) valflerinin görevleri ve çalisma basinçlari nedir?

  Cevap: Relief valfler pilot sistemlerin koruyucu görevini üstlenir. Ön genlesme rölesinin çikis ve pilot rölenin giriþ basincini kontrol ederek ''7'' bar ve üzerindeki basinçlarda devreye girerek sistemin emniyetini saglarlar.

Soru-32: Bölge Regülatör istasyonlarinda bulunan ''pilot emme muslugu'' nun görevi nedir?

  Cevap: Pilot emme muslugu, pilot sistemden geçen akisi ayarlar. Pilotta tam akis saglandiginda, diyafram üzerindeki basinci azaltarak gaz akisinin olusmasini ve regülatörün ihtiyaca cevap vermesini saglar. Gaz çekisi azaldiginda ise diyafram üstündeki basinç artarak gaz geçisini azaltir ya da durdurur.

Soru-33: Bölge Regülatör istasyonlarinda bulunan "dengeleme muslugu" nun görevi nedir?

Cevap: Dengeleme muslugu açildiginda, diyafram altina giris basincinda gaz alinarak, emniyet tapasinin kapali olmasi durumunda, tapanin üst ve alt yüzeylerinde esit basinç olusur. Bu durum slam-shut mekanizmasinin kolayca kurulmasini saglar.

Soru-34: Emniyet kapama vanasinin görevi nedir, hangi durumlarda devreye girer?

  Cevap: Emniyet kapama vanasinin temel görevi, sistemin belirlenen alt ve üst limit degerlerinin asilmasi durumunda devreye girerek regülatörden geçen gaz akisini durdurmaktir.

Soru-35: SCADA nedir?

  Cevap: SCADA; Ingilizce, ''Supervisory Cable And Data Acqusition'' sözcüklerinin kisaltmasidir. Uzaktan kontrol, gözlem ve veri isleme sistemi olarak ifade edilebilir. Bir çok bölge ve müsteri istasyonuna baglanan algilama problari ile veri alinmakta, bu veriler, RTU ''Remote Terminal Unite'' uzaktan kontrol üniteleri ile merkezi kontrol birimine bilgi (veri) transferi yapmaktadirlar. Alinan veriler istasyonlarin durumlari hakkinda bilgi depolanmasini ve acil durumlarda ekip sevk edilmesini saglamaktadir.

Soru-36: VSR araç nedir?

  Cevap: VSR araç ; ''Vehicle Searching Remote'' uzaktan kaçak arastirma araci olarak isimlendirilebilir. Alev iyonizasyon sistemi ile düsük oranlarda olusabilen gaz kaçaklarinin algilanmasi için kullanilir. Alev iyonizasyon kaçak arama ünitesinin, bir araca bindirilmis halidir.

Soru-37: Teknik Emniyet malzemelerinden, “kiSisel koruyucular” olarak isimlendirilenlere örnekler verebilir misiniz?

  Cevap: Çizme, baret, kulaklik, antistatik ayakkabi ve botlar, tüplü solunum cihazi, emniyet tulumu, atese yaklasma elbisesi, toz-çapak gözlügü, maske, bere, eldiven, alev almaz yagmurluk gibi malzemelerdir.

Soru-38: Genel "Emniyet malzemeleri" nelerdir?

  Cevap: Her türlü Trafik isaretleri, üç ayakli ikaz panolari,çalisma çadirlari, Girlandlar, Trafik konileri, Emniyet serit bantlari, Yangin söndürme tüpleri, Yangin battaniyeleri, Isikli uyari sistemleri, Yaya ve araç geçis ekipmanlari, Aydinlatma armatürleri gibi malzemelerdir.

Soru-39: PE sebekede hasar sonucu olusan, kontrolsüz gaz çikisina müdahale için gerekli temel malzeme ve ekipmanlar nelerdir?

  Cevap: . Gömülü vana anahtarlari, Kisisel ve genel emniyet malzemeleri, Uygun çapta boru bogucular, Toprak hatli PE flare, Gerekli harita ve krokiler, Uygun çapta geçici tamir kelepçeleri, Yangin söndürme tüpleri, kazma-kürek, Pac Ex (personel koruyucu metan tesbit cihazi), Catex (metan tesbit cihazi) ve takim çantasi gibi malzemelerdir.

Soru-40: Domestik regülatörlerin (ara düsürücü) montajlarinda dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?

  Cevap: Regülatör, proje açisindan uygun çalisma basinç araliginda ve debide olmalidir, çalisma basincina uygun özellikte yay kullanilmalidir. Regülatörden sizabilecek ve/veya tahliye edilecek gazin birikme yapmamasini saglamak gerekir. Emniyet kapama valfli regülatörler kullanilmalidir. Gaz açildiktan sonra her hangi bir test nipelinden basinç kontrol edilmelidir. Emniyet kapama mekanizmasinin çalisirligi kontrol edilmelidir, çalistirma ve limit basinçlari uygunsa ayar kapaklari mühürlenmelidir. Filtre kovanlari ve ayar kapaklarina istendiginde kolayca ulasilabilecek biçimde regülatör montaji yapilmalidir, koruma kabinleri içine yerlestirilen regülatörlerde ise kabin ölçüleri müdahaleler düsünülerek seçilmelidir.

Soru-41: Ortamda, % 9 gaz/hava konsantrasyonu olan bir kapali mekanda gaz patlamasina neden olabilecek konular neler olabilir?

  Cevap: Tüm açik alev kaynaklari, kaçak kaynaginin belirlenip gazin kesilmemesi, ortamin havalandirmasinin saglanmamasi, telsiz açma-kapama ve muhaberati, telefon çalmasi, mobil telefon açma-kapama ve muhaberati, kombi, soba gibi cihazlarin çakmaklarinin devreye girmesi, elektronik kombi cihazlarinin çalistirilmasi ya da açik olanlarin kendiliginden devreye girmesi, fotosel ya da zaman rölesi özelligi olan cihazlarin kendiliginden devreye girmesi, yünlü kazak-bere gibi giysilerin kullanilmasi, kapi zillerinin çalmasi, hirsiz alarminin çalismasi, aydinlatma ya da benzeri amaçli elektrik sebekesi kullanimi, isitici, sogutucu, dondurucu, klima gibi elektrikli cihazlarin otomatik olarak devreye girmesi, izolasyonsuz anahtar ve aletlerin kullanilmasi, kazan dairelerinde havalandirma fanlari, hidroforlar, deprem duyar elemanlari ve brülör gibi cihazlarin devreye girmeleri, sizdirmaz olmayan aydinlatma elemanlarinin kullanimi, söntleme yapmadan statik elektriklenme yapabilecek malzemelerde söküm yapilmasi, ark yapabilecek türden esya ve malzemelerin yerlerinin degistirilmesi, 3. sahislarin olay yerinden uzak tutulmamalari vb. nedenlerden ötürü patlama ile karsilasilabilir.

Soru-42: Sebeke sefliklerinin görevini bir cümle ile nasil özetlersiniz? Bu görevi yerine getirebilmek için gerçeklestirilmesi gereken aktivitelerinden baslicalari nelerdir?

 Cevap: Bir sebeke sefliginin görevi, sirketimizin müsteri ile yaptigi sözlesme geregi taahhüt ettigi basinç ve debide ki gazi güvenli ve kesintisiz olarak ulastirmaktir. Bu amaçla asagidaki aktiviteleri gerçeklestirmek gereklidir.

Bireysel, merkezi, sanayi ve ticari kullanimlarda iç tesisatlarda olusan kaçaklara müdahale etmek, gaz kesintisi, ariza, kirlilik gibi nedenlerden kaynaklanan ihbarlari degerlendirmek, Dogalgaz tesislerinden kaynaklanan ya da kaynaklanmayan fakat bu tesislerin yakininda meydana gelen yanginlara Itfaiye teskilati ile koordineli olarak müdahale etmek, Dogalgaz isletim ve dagitim tesis ve sebekelerini (Bölge regülatörleri, müsteri istasyonlari, vana odalari, gömülü vanalar, çelik ve PE hatlar gibi) kontrol altinda tutarak her zaman güvenli ve çalisir durumda olmalarini saglamak, sebeke ve isletim tesislerinde olusabilecek hasarlara müdahale ederek problemi gidermek, hat - kazi kontrolleri yaparak ve uygun yerlere uyari plakalari çakarak sebekeye hasar verilmesini önlemek, servis hatti ve ana hat elektro füzyon islemlerini yapmak, yeni

çelik hatlari, bölge regülatörlerini ve yatirim bölgelerini devreye alarak isletilecek hale getirmek, müsteri talepleri dogrultusunda etüdler yaparak yeni abone kazanilmasini saglamak vb. islemlerdir.

Soru-43: Istanbul gaz dagitim projesinde kullanilan gaz sayaci tipleri ve kapasiteleri nelerdir?

  Cevap:

Körüklü, rotary (döner pistonlu) ve türbinli olarak üç grupta kullanilirlar. Anma kapasiteleri 21 mbar basinçta çalisan sayaçlar için geçerlidir. Daha yüksek basinç altinda çalisan sayaçlarda ölçülen degerlerin basinca bagli olarak düzeltilip faturalanmasi gerekir. Her sayacin min. ve max. degerleri vardir ve sayaç seçimi yapilirken bu özellik dikkate alinmalidir.

Sayaçlarin kapasiteleri;

Seklinde devam etmektedir.

Ancak, Örnegin ; G-16 sayaç 25m³/h kapasiteye sahip olarak görünse de, sayaçtan 300 mbar basinçta gaz geçmesi halinde,25m³/h * 1,3 = 32.5 m³/h kapasitede de kullanilabilir.

Soru-44: 450.000 Kcal/h isil kapasitesi olan bir kazan sisteminin proje kapasitesi 60 m³/h dir. Bu kazanin bir saatlik zaman dilimi içerisinde tüketebilecegi gaz miktari nedir?

  Cevap: Standart bir rakam belirlemek yanlistir. 60 m³/h olarak verilen proje kapasitesi sistem tam yükte çalisirken çekilen gaz miktarinin saatlik ifadesidir. Yani ''debi'' dir.

Bir saatlik zaman diliminde, özellikle kademeli çalisan tipte kazan sistemleri, ortam sicakligina bagli olarak (diger bir ifade ile isi kaybi) degisik sayilarda devreye girer ve çikarlar. Yine hava sicakligina bagli olarak her devreye girislerinde, devrede kalma süreleri farkli olur. Örnegin ; ortam sicakligi 14^oC olan bir kosulda, bir kazan 6 dk. çalisip, 11 dk. dinlenme konumuna geçerken, ayni kazan sistemi ortam sicakligi 3^oC iken 12 dk. çalisip sadece 4 dk. dinlenmede kalabilir.

Bu verilerin isiginda, sorulan sorunun standard bir cevabi olmadigini söyleyebiliriz Ancak, degisik hava sicakliklari ve farkli özelliklerdeki binalarda bir takim etüd çalismalarinin ardindan sicakliga bagli tüketim grafigi çikartmak mümkündür.

Soru-45: Doðalgaz isletmeciligi açisindan yanma nedir? Canlilara zarar verebilme özelliklerine göre yanma ürünleri nasil degerlendirilmelidir?

  Cevap: Yanma ; yanici madde, bu maddeyi tutusturabilecek seviyede isi kaynagi ve yanmanin olusabilmesi için hava ya da havanin içerisindeki oksijenin bir araya gelmesi ile olusur.

Bir gazin yanmasi ise, gaz içerisinde bulunan kimyasal enerjinin, kuvvetli bir sicaklik ve isik üreterek ortaya çiktigi kimyasal ve fiziksel bir olaydir.

Canlilar açisindan yanma ürünlerini degerlendirmek için tehlike yaratan baca gazi emisyonlarini bilmek gerekir. Bunlar ;

a) Yakita bagli emisyonlar :

Tozlar, halojenler ve agir metaller

Karbondioksit ( CO₂ )

Kükürtdioksit ( SO₂ )b) Prosese bagli emisyonlar :

Karbonmonoksit ( CO )

Karbonhidrojen ( C_nH_m )

Is

c) Yakit ve prosese bagli emisyonlar :

Toz,halojenler ve agir metaller

Azot oksitler ( No_x )

Baca gazlarindan tüm canlilar etkilenmektedir. Tehlike yaratan emisyonlarin zararli olmamasi için maksimum degerler belirlenmistir. Bu degerler PPM ya da mg/m³ olarak ifade edilirler.CO₂ Karbondioksit ,

Karbondioksitin yüksek konsantrasyonu beyin hücrelerini uyusturur. Düsük konsantrasyonu ise nefes alma zorluguna neden olur. Çalisilan ortamlarda CO₂ için % 0,5 (5000 PPM) degeri insan organizmasi için zararlidir.

CO Karbonmonoksit ,

Tam yanmanin olusmamasi halinde, yüksek zehirleyici özellige sahip karbonmonoksit gazi olusur. Çalisilan ortamlarda CO sinir degeri 30 PPM yani % 0,003 tür.

CO renksiz ve kokusuz olup baslangiç asamasinda hissedilmez, kandaki hemoglobin ile hizla birleserek karboksihemoglobin olusturur. Solunum halinde, hayati önem tasiyan kandaki Oksijeni bloke ederek ani bayilmalara neden olur.

Solunum havasinda 300 PPM degerinde CO olmasi halinde 2 saat içerisinde kandaki hemoglobinin % 20 si ile birlesir ve is göremez hale gelinmesine neden olur. Bu oran % 60 lara ulastiginda ölümcül olur.

Yanma havasindaki fazlalik ya da gaz oraninin fazla olmasi, alevin hizli sogumasi ya da soguk kazan yüzeylerine temasi gibi sebepler CO olusmasina ve baca gazinda CO ölçülmesine neden olur.

No_x Azot oksitler ,

Azot renksiz ve tatsiz bir gazdir, çok yavas reaksiyon gösterir. Yanma olayina katilmaz, belli sicakliklarda O₂ ile birleserek NO_x leri olusturur. NO_x ler çok zehirlidir. NO₂ için çalisilan ortamlarda max. sinir degeri 5 PPM dir.

Soru-46: Barometre nedir?

  Cevap: Barometre, açik hava basincini ölçmek için kullanilan aletlerdir. Civali, metalik, sifonlu çesitleri vardir.

Deniz seviyesinden yükseldikçe basinç azalir. Ortalama her 10,5 metrede 1 mm Hg basinci kadar azalma olur. Ancak bu deger ilk 500 m için geçerlidir. Açik hava basýncý havanin sicaklik ve nem degerlerine göre farkliliklar gösterir.

Soru-47: Manometre nedir?

  Cevap: Kapali kaplardaki gazlarin basinçlarini ölçmeye yarayan aletlere manometre denir. Sivili ve metalik çesitleri vardir.

Sivili manometrelerin içinde civa ya da su bulunur. Bu tür manometreler U seklinde kivrilmis bir borudan yapilmistir. Borunun bir ucu basinci ölçülecek kapla birlestirilir.

Soru-48: Gazlarda '' basinç '' nedir?

  Cevap: Hava, bir gaz karisimidir. Yer kürenin çekim kuvveti hava tabakalarinin dünyayi sarmasini saglar. Böylece hava, içerisinde bulundugu tüm cisimlere basinç uygular.

Gazlari kati ve sivi maddelerden ayirt eden en önemli özellikleri, gaz miktarlarinin hacimlerinin sicaklik ve basinca bagli olmasidir.

Belli bir miktar suyun hacmi, sicaklik ve basinç degisikliklerinde hemen hemen ayni kalir. Suyun basinci 2 Atm. den 4 Atmosfere yükseltildiginde hacim ancak 1/10 oraninda azalir, sicakligi ise 0⁰C den 100⁰C ye çikartildiginda ancak 1/100 oraninda genisler. Oysa, ayni sartlardaki basinç degisiminde havanin hacmi yari yariya azalirken, sicaklik degisiminde 36/100 oraninda artar.

Gaz molekülleri, boslukta bir kurala bagli olmadan çok büyük hizla uçusurlar, bulunduklari kabin çeperlerine lastik toplar gibi çarpan bu moleküller gaz baskisina neden olurlar.

Havayi olusturan gazlarda böyle bir baski vardir ve bu baski 760 mmHg sütununu havada tutar ve her cm² de 1033 gramlik bir kuvvete sahiptir. Bütün gazlarin 1 cm² lik yüzeye uyguladiklari kuvvete gaz baskisi ya da basinci denir. (P) Dolayisi ile basinç, birim yüzeye etki eden kuvvettir.

Bu basinç degeri cismin deniz seviyesine olan yüksekligine ve hava kosullarna göre degisiklik gösterir. Deniz seviyesinde ölçülen açik hava basinci 760 mmHg (76 cmHg) degerindedir bu da yaklasik olarak 1 bar kadardir. Çanaktaki civa yüzeyine etki eden atmosfer basinci civa sütununun basincina esittir. Po : Açik hava basinci

 Po = P_hg = h * d = 76 * 13,6 = 1033,6 gf/cm²

                                                = 1 kgf/cm² = 1 atm

                                                = 101325 Pascal

                          = 1,01325 bar =1013 mbar

Açik hava basinci deniz seviyesinde, 0⁰C de 76 cmHg 1033,6 gf/cm² ve 1013 mbar olarak ifade edilir. Toriçelli deneyinde civa yerine su kullanilsaydi,

P = h * d = 1033,6 = h * 1

h = 1033,6 cm = 10,336 m uzunlugunda tüp gerekecekti.

Gaz basinçlarina iliskin hesaplamalarda Normal ya da standart m³ ifadesi baz alinmalidir. Bu standart deger ise ;15⁰C sicaklikta ve 1013 mbar basinçta kuru gaz anlamina gelir.

Kapali kaplarda gaz basinci su özelliklere baglidir.

1. Hacimle ters orantilidir. Sicaklik sabit kalmak kosuluyla hacim azaldikça basinç artar, hacim arttikça basinç düser.

    P1                    P2                  P3

V₁ = 60 cm³ V₂ = 30 cm³ V₃ = 20 cm³

P₁ = 1atm P₂ = 2atm P₃ = 3atmP₁ * V₁ = P₂ * V₂ = P₃ * V₃

2. Hacim sabit kalmak kosuluyla sicaklik arttikça basinç artar, sicaklik düserse basinç düser.

P₁ / T₁ = P₂ / T₂

3. Ayni miktarda gazin basinci sabit tutuldugunda hacmi arttiginda sicaklikta artar, hacmi azaldiginda sicaklikta azalir.

V₁ / T₁ = V₂ / T₂

4. Hacim sabitken molekül sayisi arttikça basinç artar.

Bu tür hesaplamalar sirasinda sicaklik 0⁰K (Kelvin) olarak alinir. ⁰T ( ⁰K ) = 273 + ⁰t ( ⁰C )

Soru-49: Mutlak basinç nedir?

Cevap: Gösterge (manometre) basinci ile etkisinde kaldigi atmosfer basinci toplamidir.

Soru-50: Bacali tip kombi ve bazı sobalara monte edilen baca gazi sensörü'nün görevi nedir?

  Cevap: Cihazlarin çalisma özellikleri, baca baglanti sekli ve boru boyutlari, baca kesiti ve baca temizligi gibi özellikler olumlu ise, uygun yanma olusur. Uygun yanma sirasinda, yanma odasini terkeden atik gaz uygun bir hizda bacadan disari atilir.

Yanma kosullarinin bozulmasi ve özellikle baca çekisinde olusabilecek kesit daralmasi kirlenme ve tikanma gibi problemler sonucu atik gazlar izledikleri uygun akis kosullarini bulmakta zorluk çekerler. Atik gazlar baca baglanti borusuna girmeden önce davlumbaz bölgesinden geçerken davlumbaz kenarlarini yalayarak isinmasina neden olurlar. Uygun yanma ve baca çekisi kosullarinda isinmayan davlumbaz kötü yanma ve baca çekemediginde isinir.

Davlumbazin atik gaz görmeyen yüzeyine yerlestirilen bimetal özellikli algilayici sensörler yükselen sicakligi algilayarak 90 - 95 ^oC sicakliga ulasildiginda gaz yolunu kapatir.

Bazi cihaz türleri, davlumbaz ve algilama sensörü soguyunca tekrar atesleme yaparak çalisirlar. Probleme neden olan olumsuz kosullar ortadan kaldirilmadigi için islem tekrarlanarak devam eder. Bu tür cihazlar tam güvenli degildir ve karbonmonoksit zehirlenmelerine neden olabilirler.

Bazi cihaz türlerinde ise, probleme neden olan kosullar ortadan kaldirilmadigi için cihaz reset edilmeden sistem devreye girmez . Bu tür cihazlar daha güvenlidir.

Baca çekisi sorunu yasanan mekanlarda, karbonmonoksit olusacagi için bu tür problemler önemlidir. Baca baglanti noktalarinda su ve nem olusumu, cihazda asiri terleme, sistem devrede iken cihazin bulundugu mahalde göz yanmasi gibi belirtiler baca çekisi ve CO olusumu probleminin habercisidir.

Soru-51: Brülör sistemlerinde alev iyonizasyon akimindan nasil yararlanilir?

 Cevap: Kazan içerisine akan gaz/hava karisiminin tutusmasini kontrol eden iyonizasyon elektroduna 15-100 mA akim gönderilir. Iyonizasyon elektrodu yanan havanin iletken hale gelmesi ile devreyi tamamlayarak beyin üniteye problem yok bilgisini verir. Alev olusmaz ve devre tamamlanamaz ise atesleme ve/veya gaz akisi ile ilgili sorun var demektir. Bu durumda beyin, solenoid vanalari kapatarak sistemi bloke eder.

Soru-52: SDR faktörü nedir?

  Cevap: PE borularin mukavemet degerlerine bagli olarak, boru dis çaplari ile et kalinliklari arasindaki bagintidir.

SDR = Dis çap (mm.) / Et kalinligi (mm.)

esitligi ile hesaplanir.

110 mm. PE boru için SDR faktörü ;110 / 10 = 11 dir.

Kullandigimiz dagitim hatti çalisma ve test basinçlari açisindan SDR faktörü 11 olan PE boru ve fitting malzemeler kullandigimiz için, 125 mm.dis çapli borunun et kalinligini hesaplamamiz gerektiginde ;

Et kalinligi = 125 mm. / SDR 11 = 11.36 mm. bulunur.

Soru-53: Vana odalari vana gruplarinda yer alan Blow-Down vanalarinin görevleri nedir?

  Cevap: Blow-down vanalari, çelik sebekeye gaz alma asamasinda flare baglanarak sistemin gaz ile doldurulmasini saglar, flare ve vakum cihazlari baglanarak sebekenin gazdan arindirilma islemlerinde kullanilabilir. Devreye alma çalismalari sirasinda, ana vanaya zarar vermemek için, çift blow-down'li vana odalarinda blöf vanalari arasina köprü kurularak sebekenin gazlanma islemleri yapilabilir.

Soru-54: Sayaç sökme islemleri sirasinda dikkat edilmesi gereken kurallar var midir?

  Cevap:

Degistirilmesi düsünülen sayaçtan geçen gazin besledigi gaz yakici cihazlar, abone bilgisi dahilinde kapatilir ya da kapattirilir. Degistirilecek sayacin giris vanasi kapatilarak sistemle olan bagi kesilir.

1)Sayaç isareti ve seri numarasi okunarak gaz kesme formuna yazilir.

2) Gaz yakici cihazlarinin en uygun olaninin cihazla baglantisi söküldükten sonra, tahliye hortumu baglanarak sayaçtan sonraki tesisat içerisinde kalan gaz atmosfere atilir. Vana açik birakilir.

3) Gaz akisi sirasinda olusan statik elektrik yükünün bosalmasini engellemek için önlem almak gerekir; Bu amaçla, sayacin giris ve çikis hatlari üzerinde herhangi bir potansiyel farki olusmamasi için sönt kablosu (En az 20 mm² kesitli, çok damarli, yeterli uzunlukta ve her iki uca timsah agzi klips takili ara kablo) ile bu iki hat birbirine baglanir. Bu isleme söntleme ya da topraklama denir.

4) Exproof özellikli ve uygun agiz açikligina sahip bir anahtar ile kontrasi yapilmis sayacin giris ve çikis somunlari sirasiyla gevsetilip sökülmesi ardindan sayaç çikartilir. Sayacin giris ve çikis delikleri kapatilarak içerisine yabanci madde girisi önlenir.

5) Tesisat içerisindeki atmosfer basincinda kalan gaz uygun basinçta hava üflenerek atmosfere atilir. (Bu islem sirasinda tesisatla baglantisi kesilmemis ve tahliye amaçli olarak kullanilmayan cihazlarin vanalarinin kapali olmasi gerekir.)

6) Tahliye noktalarindan yapilan gaz ölçümlerinde LEL’ de % 0 gaz degeri saglandiktan sonra tesisat içerisinde kalan gazin süpürüldügüne kanaat getirilir.

7) Hattin gazsizlastirilarak teslim edildigi bir tutanakla kayit altina alinir, tesisatçi firmaya imzalatilir ve bir kopya verilir. Gaz kesme formu doldurulur, aboneye imzalatilir ve gaz kesme islemi tamamlanir.

Tadilat amaçli çalisma daha sonra yapilacaksa ya da çalismalar tadilat amaçli degilse, sayacin sökülmesi sonucu açik kalan sayaç giris ve çikis agizlari uygun çapli kör tapa kullanilarak tapalanir, tahliye amaçli olarak açilan vanalar kapatilir, kapali durumda olan sayaç giris vanasi bu konumda mühürlenir. Gaz kesme formu doldurulur.

Not : Tüm bu islemler deneyimli ve gerekli malzeme ile donanimli gaz teknisyenlerinden olusan ve en az iki kisilik bir ekiple yapilir.

 Soru-55: 300 mbar çalisma basincina sahip bir kazan sistemi sayaci incelendiginde çikis basincinin 200 mbar da kaldigi gözleniyor. Bu durumun nedenleri neler olabilir, sakincasi var midir?

  Cevap: Servis regülatörü gerekli basinci ya da yeterli debiyi saglayamiyor olabilir.

Sayaca kadar olan baglanti hattinda kesit daralmasi ve direnç olusturacak sekilde tikanma olabilir.

Sistemi kontrol eden ve sayaca kadar olan vanalarda tam kesit açilamama olabilir.

Sayaç öncesinde filtre varsa tikanmis olabilir.

Sayaç, mekanik problemlerden ötürü yeterli gaz geçisine izin veremeyebilir.

Tesisat çap hesaplarinda yanlislik yapilmis olabilir.

Bu durumda; sayaç numaratöründe izlenen her 100 birimlik artis, 100 * 1,3 düzeltme faktörü ile çarpilip 130 m³ olarak aboneye fatura edileceginden, abonenin kaybi söz konusu olacaktir. Gerçekte 100 * 1.2 = 120 m³ gaz satilmis, fakat 130 Nm³ fiyatina göre fatura çikartilmis olacaktir.

Soru-56: Bölge regülatör çikislarinda imal edilen P.O. hatlarindan servis hatti alinabilir mi?

  Cevap: P.O. hatlari çelik borulardan 6'' - 8'' olarak imal edilmis ve 4 bar basinçta gaz tasiyan dagitim hatlaridir. Çelik boru izolasyonu soyulduktan sonra çelik servis hatti fittingi elektrik ark kaynagi kullanilarak kaynatilir. Servis hatti çekilerek önceden montaji yapilmis servis kutusuna baglanir ve sistem test edilir. M 80 Piedforth ekipmani kullanilarak delme ve tapalama islemi yapilarak sisteme gaz verilmis olur. Ancak, gerek kaynak islemi sirasinda, gerekse sistem çalisirken servis hattinda olusabilecek ve bogularak giderilemeyecek bir hasar sonucunda bölge regülatörünün tamamen devre disi kalmasi olasiligi vardir. Bu nedenle, P.O. hatlarindan servis hatti alma islemleri zorunlu olmadikça tercih edilmemesi gereken yöntemlerdir.

Soru-57: Günes isinlarinin PE malzemeler üzerinde etkisi var midir?

 Cevap: PE malzemeler, özellikle günesin ultroviyole isinlarindan olumsuz olarak etkilenen malzemelerdir. Bu özelligi göz önüne alan üreticiler, karbon siyahi denen özel bir maddeyi PE üretimi sirasinda belli oranlarda kullanirlar. Bu madde malzemeye siyah renk verir. Özellikle, yilin büyük bölümünü günes altinda geçiren ülkelerde siyah karbon ile takviye edilmis PE malzemeler kullanilarak ultraviyole isinlarinin olumsuz etkilerinden korunmaya çalisilir.

Ayni nedenle, PE malzemelerin depolama kosullari da önem tasir. PE malzemeler direkt günes isigi almayacak sekilde depolanmali, fitting malzemeler kapali mekanlarda saklanmali ve kabarik stok bulundurulmamalidir.

Soru-58: Dogalgaz tutusma sicakligi nedir?

  Cevap: Tutusma sicakligi, yanma olabilmesi için gereken minimum sicaklik degeridir. Dogalgaz için bu deger 650 ^oC dir.

Dogalgaz'in tutusabilmesi için, tutusma sicakligina ilave olarak uygun gaz/hava karisiminin saglanmasi da gerekir. Karisimin alt sinir % 5, üst siniri ise % 15 gaz/hava dir. Bu sinirlarin disinda yanma ve patlama gerçeklesmez. En uygun yanma sartlarinin saglandigi deger ise % 9 dur.

Soru-59: Yer tipi bir kutudan bina baglanti hattina bransman alinirken nelere dikkat edilmelidir?

  Cevap:

a) Flanstan sonra dirsek kullanarak uygun transe derinligine inilmelidir.

b) Flans montaji sirasinda servis regülatörü sökülmemelidir.

c) Servis regülatörü 50 mm açik agiz anahtar kullanilarak sIKILMALI, pirinç malzemeye boru anahtari vurulmamalidir.

d) Servis regülatörü çikisi ile flans baglantisi yapildiktan sonra, flans yüzeyine kör plate yerlestirilmeli ve gaz verme islemlerine kadar çikartilmamalidir.

Soru-60: Bacali tip bir dogalgaz cihazina gaz verilmesi sirasinda aranan özellikler nelerdir?

  Cevap:

a) Bu tip cihazlar WC, banyo ve yatak odalarina konulmazlar. Montaj yapilmasi düsünülen mekanin en az 12 m³ hacminde olmasi gerekir. Alt ve üst havalandirmanin yapilmis olmasi gerekir.

b) 1adet 90^o dirsek ile max. 2 m. yatay uzunluk ya da 2 adet 90^o dirsek ile 1 m. yatay uzunluga izin verilir.

c) Baca baglanti borusu min. 35 cm yükseklik kazanmalidir.

d) Yatayda ilerleyen baca borularinin egimi asagiya dogru verilmemelidir.

e) Baca baglantisi alçi ya da beyaz çimento ile sizdirmazlik saglayacak sekilde kapatilmalidir.

f) Baca borusu çati mahyasini 50 cm geçmeli ve sapkali olmalidir.

Soru-61: Çelik boru hatlari içerisine azot (nitrojen) basilmasinin nedeni nedir?

  Cevap:

a) Iç korozyonu önlemek ve ortamdan oksijeni uzaklastirmak

b) Gaz verme asamasinda hava ve gaz karisimina ve bundan dogabilecek tehlikelere engel olmak

c) Islevini kaybetmis, kullanilmayan boru hatlarinin içerisinde kalan gazlardan dogabilecek tehlikelerin önlenmesi için.

Soru-62: Sizdirmazlik testi nedir?

  Cevap: Çalisma basincinin 1,5 katinda basinçlandirilarak yapilan mukavemet testinin ardindan daha düsük pnömatik basinçla gerçeklestirilen tahribatsiz muayenelerden biridir. Sisteme bir manometre baglanip izlenmesi yöntemiyle gerçeklesir. Bekleme süresini tesisatin ölü hacmi belirler.

Soru-63: Ölü hacim hesabi nedir?

Cevap: Kazan tesisatlarinda servis kutusundan cihaza kadar (kullanilmissa ani kapamali regülatörden cihaza kadar) olan boru hacmi (ölü hacim) 21 mbar tesisatlarda, kazan debisinin 500’de birinden, 300 mbar tesisatlarda ise kazan debisinin 1000 de birinden daha düsük olmayacaktir.

V = ((D / 1000 )² * π / 4) * L + S / 1000 )

V : Ölü hacim .................. m³

D : Boru iç çapı ................. mm

L : Boru boyu ..................m

S : Sayaç hacmi .................dm³      (Rotary ve türbünlü sayaçlarda gazin birikebilecegi biz hazne olmadigindan, hacimleri “ 0 “ olarak kabul edilir.

Soru-64: PE elektrofüzyon kaynak islemlerinde kaynak islemi yarida kaldiginda izlenmesi gereken hususlar nelerdir?

  Cevap: Kaynak süresinin yarida kesilmesini saglayan nedenler arastirmali problemin kaynagi bulunmadan diger kaynak islemlerine geçilmemelidir. Kaynagin tamamlanmadan kesilmesinde; jeneratörümüzün yakitinin bitmesi, büyük çapli fittinglerde kaynak baslangicinda kaynak makinasinin yüke binmesi sonucu gerilimin makinanin limitleri disina çikmasi sonucu makinanin kendini kapatmasi yada sehir sebekesindeki voltajdaki dalgalanmalar olabilir. Yarida kalmis bir fitting kaynaginda problem giderildikten sonra fittingin soguma süresi beklenilmeli fitting tamamen soguduktan sonra bir defaliga mahsus ayni fittingle tekrar kaynak yapilmalidir. Ayni fittingin ikinci kez hata vermesi durumunda yeni bir fittingle degistirilmesi gerekir.

Soru-65: Alt isil deger ne anlama gelmektedir?

  Cevap: Belirli bir sicaklik derecesinde bulunan bir normal m³ gaz, belirli bir oranda hava ile karistirilarak, herhangi bir isi kaybi olmadan yakildiginda ve yanma ürünleri karisimindaki su buhari yogusturulmadan baslangiç derecesine kadar sogutuldugunda açiga çikan isi degeridir. Birimi kcal/Sm³ ‘tür. Rusya dogal gazinin ortalama alt isil degeri 8250 kcal/Sm³ ‘tür.

Soru-66: Korozyon nedir?

  Cevap: Korozyon , metalin içerisinde bulundugu toprak, beton, su vb. ortamin metalik malzeme üzerindeki elektrokimyasal tahribati olarak tanimlanir. Metaller, genel olarak nötr haldeki atomlarin en dis kabugundaki serbest elektronlari vererek iyon olusturmak egilimi gösterirler. Bu davranis sekil 1a daki elektrolit adi verilen bir zemin içerisinde metalik malzemenin bir pilin anodu gibi davranmasina yol açar.

Metalin elektronlarini metalik malzemenin bünyesinde birakarak ortama metal iyon vermesi metalik malzemeden ortama dogru çikan bir sekil 1 b deki korozyon akimini olusturur ki, bu akim korozyonun sebebidir.

Soru-67: Katodik Koruma nedir?

  Cevap: Polietilen kapli çelik dogalgaz borusunun yüzeyinde olusabilecek muhtemel igne ucu kadar küçük bir kaplama tahribati, borunun bu noktasinda toprak zemin içerisinde borunun paslanma ve delinme riskini ortaya çikarir. Katodik korumanin amaci anodik olma ihtimali olan bu çiplak yüzeyi katot haline getirmektir. Katodik koruma yardimiyla çiplak bu yüzeye elektron saglayip, burada demirin iyonlasmasini engellemis olmaktayiz. Sekilde; metalin elektron akimi ile katodik korunmasi ifade edilmektedir. Katodik koruma akimi tabii olarak olusan korozyon akiminin zit yönünde uygulanarak korozyon akimi önlenmektedir.

Metalin Korunmasi

Galvanik Anodlu Katodik Koruma sistemi

Soru-68: Radyografik test ne demektir?

  Cevap: Tahribatsiz muayene yöntemlerinden biridir. Girici isinlarla fotograf alma teknigidir. Radyografi bir cismin sadece profili degil ayni zamanda kalinlik farklarinin iç yapidaki süreksizlikleri film üzerine görünür hale getiren bir yöntemdir. Bu yöntem görünür isikta oldugu gibi, bir fotograf filminin X veya gama isinlari ile karartilmasi esasina dayanir. Radyografik görüntü almak için deney parçasi, radyasyon kaynaginin bir tarafina film diger tarafina yerlestirilir. Test parçasini geçen isinlar zayiflamis olarak filme ulasirlar. Eger test parçasi homojen bir yapiya sahipse filmde homojen bir kararma olacak, homojen olmayan veya farkli kalinliklara sahipse film üzerine gelen radyasyon siddeti farkli olacagindan filmdeki kararmada farkli olacaktir. Radyografik muayene altindaki bir test parçasinin radyografik görüntüsünün olusumunu radyasyonun malzeme tarafindan azaltilmasi prensibine dayanir.

Soru-69: Hacim dogrultucu nedir?

  Cevap: Sayaçtan alinan salt hacim bilgisini; basinç sicaklik ve sıkıştırma katsayi verilerini kullanarak dogrultulmus hacim bilgisini olusturan, hafizasinda depolayan ve modeline göre uzaktaki bir merkeze ileten elektronik cihazdir.

TZ : Sicaklik

PZ : Basinç

PTZ : Basinç ve sicaklik

Olmak üzere üç ksma ayrilirlar.

Soru-70: Gazlarda diffüzyon nasil olusur?

  Cevap: Gazlarin bir ortamdan baska bir ortama yayilmalari olarak ifade edilebilir. Bir oda içerisinde küçük bir gaz kaçagi olustugunda, kisa bir süre sonra odanin her yerinde gaz kokusu hissedilebilir.

Bu olay gaz moleküllerinin çok hizli hareket ederek birbirleri içinde yayildiklarini açiklamaktadir.

Ancak, gaz diffizyonu yalnizca gazlar arasinda olusmaz. Ayni zamanda toprakta, betonda, gözenekli çeperlerde, hatta demir, paladyum ve platin gibi metallerde de gaz difüzyonu olusabilir.

Sabit sicaklik ve basinç altinda gazlar, molekül tartilarinin karekökleriyle ters orantili bir hizla yayilirlar. Buna göre molekül tartisi en küçük olan gaz H2, difüzyon hizi en büyük olan gazdir. H2, gözenekli çeperlerden ve Demir, Platin, Paladyum gibi metallerden de difüzyonla geçer.